شهر الکترونیک واقعیت شهرهای فردا
شهرهای هوشمند بر پایه شهرهای واقعی یا فیزیکی بنیان می شوند و دارای ویژگی های مشترکی با آن ها هستند. شهرهای مجازی نه تنها مستقل از شهرهای واقعی نیستند بلکه همچنین به این شهرها وابسته هستند. مدل های شهر مجازی به برنامه ریزان شهری، معماران و سرمایه گذاران کمک های فراوانی می کند. مهم ترین مزیت شهرهای مجازی کارایی و اثربخشی برای اداره امور شهری است. هدف اصلی این مقاله، شناخت و تبیین مفهوم شهر هوشمند و ارتباط آن با لایه های موجود فضایی است. فراوانی یافته است (معاملات، وضعیت خطوط هوایی، سیستم حمل و نقل و... ) به این ترتیب بسیاری از مشاغل به این سیستم نرم افزاری وابسته اند. با وجود سیستم های به مهم مرتبط پیچیده در فضای مجازی انطباق با تغییرات به شکل هوشمند انجام گرفت.
ایده شهر هوشمند نیز تا اواسط دهه ۱۹۸۰ که ژاپنی ها شهر علم (کان سایی) را در کشور خودشان ایجاد کردند و استرالیایی ها شهر چند عملکردی (MFP ) را در اواخر دهه ۱۹۸۰ در آدلاید بنا کردند، ایده ای ناشناخته بود. از دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ که کامپیوتر و اینترنت در مقیاس وسیع در زندگی شهری مورد استفاده قرار گرفت مبحث فضای مجازی اهمیت ویژه ای یافت. فعالیت های شهر به این سیستم های الکترونیکی وابستگی رویکردی نوین در برنامه ریزی و مدیریت شهری است. این شهرها در فضای استعاری و سایبری به وجود می آیند.
در یک قرن اخیر با رشد روز افزون شهر نشینی و مشکلات ناشی از آن و با توجه به پیامدهایی که صنعت و مدرنیزاسیون در زندگی شهری به همراه داشته است. در چنین فضایی توجه به مؤلفه های مناطق خلاق و هوشمند که یکی از مهم ترین اولویت های برنامه ریزان و سیاست گذاران است ضروری است. یکی از مؤلفه های مناطق خلاق و هوشمند، اختراعات الکترونیکی و سخت افزارها و نرم افزارهای کامپیوتری است که خود عامل تسریع و بهینه سازی در انجام کارها می باشد.
بر این اساس مقاله حاضر به بررسی تاثیرات اختراعات الکترونیکی، سخت افزارها و نرم افزارهای کامپیوتری بر فضای مناطق و شهرها می پردازد
مقدمه
وجه مشخص جامعه معاصر، تحولات فراوان و افزایش فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مقیاس جهانی است. یکی از نیروهای پیش برنده این امر، جهانی شدن یا انقلاب فناوری است، که معمولاً حول محور فناوری اطلاعات و ارتباطات متمرکز شده است. ICT زیر ساخت لازم جهت تبادل فوری اطلاعات در فاصله های طولانی را فراهم می سازد. محدودیت های فاصله می تواند با کاهش در محدودیت های زمانی از بین برود. سرمایه داری، فناوری های اطلاعات را برای عملیات در مقیاس جهانی و درزمان وقوع استفاده می کند. فی الواقع فناوری اطلاعات وارد زندگی شهروندان شده است و روابط مبتنی بر IT، اساس زندگی در عصر ارتباطات است. صحبت برای ورود و یا عدم ورود به این رابطه را باید کنار گذاشت و برای پیگیری از فناوری های نوین و خلق منابع جدید بایستی وارد گود شد. فناوری اطلاعات برای ورود کامل به عرصه اجتماعی و فرهنگی زندگی شهروندان راه پر فراز و نشیبی را در پیش خواهد داشت ولی منتظر فشردن کلید Enter برای ورود نمی ماند و این همان صحت گفتار سازمان ملل است که پیشاپیش آغاز سده بیست و یکم میلادی را هم زمان با تکوین انقلاب شهری نوین در جهان عنوان کرده بود. حال شهرها نیز تحت تاثیر انقلاب شهری تعاریفی جدید به خود می گیرند. نمونه ای از این فضاها شهر الکترونیک یا هوشمند است. هنگامی که چارچوب ذهنی از شهر هوشمند صحبت بر میان می آورد نظرها به یک مکان سوق داده می شود و این همان مساله ای است که باعث شهر مجازی یا شهر اینترنتی در ذهن ها تداعی شود این موضوع در اقدامات اجرایی نیز نمود پیدا کرده است. در صورتی که منظور از شهر تنها یک مکان نیست و به تعین وقتی از شهر صحبت به میان می آید یک فضای زیستی مد نظر است.
بر این اساس در این مقاله سعی شده است تاثیرات اختراعات الکترونیکی و سخت افزارها و نرم افزارهای کامپیوتری در مناطق و شهرها مورد بررسی قرار گیرد و هم با توجه به تاثیر کاربرد الکترونیک و کامپیوتر در توسعه جوامع، راهکارهایی در به کار گیری این فناوری در سیستم شهری ارایه می شود.
طرح مساله
نوآوری، یادگیرندگی (فراگیری) و هوشمندی دارای بعد و ماهیت مشترکی می باشند که می توان آن را تولید، تبادل، فراوری و پردازش اطلاعات دانست. اکنون می توان گفت که انقلاب اطلاعات رخ داده است و به سرعت عصر صنعت را پشت سر می گذاریم و با ورود به عصر ارتباطات مدیوم های زندگی شهری نیز تغییر کرده اند. تغییراتی که بیشتر جنبه کیفی دارد تا کمی. در چنین عصری مهم ترین شاخص توسعه هر کشور بر اساس میزان تولید، امکان توزیع و مصرف اطلاعات ارزیابی می شود. در این وضعیت توجه به توسعه در سطوح مختلف محلی، منطقه ای و ملی نیز شدیداً به وجود و رشد اطلاعات و فضاهایی که بستر شکل گیری این پیشرفت های تکنولوژیکی و اطلاعاتی باشند نیاز دارد.
منطقه و اجزای مربوط به آن به ویژه شهرها نیز تحت تاثیر این تغییرات تعاریفی جدید به خود می گیرند. نمونه ای از این فضاها شهر الکترونیک و مناطق مجازی و هوشمند است. وقتی از شهر الکترونیک صحبت می کنیم نظرها به یک مکان سوق داده می شود و این همان مساله ای است که باعث می شود شهر مجازی یا شهر اینترنتی در ذهن ها تداعی شود این موضوع در اقدامات اجرایی نیز نمود پیدا کرده است. در صورتی که منظور از شهر تنها یک مکان نیست و به یقین وقتی از شهر صحبت به میان می آید یک فضای زیستی مد نظر است. بر اساس گفتمان جامعه اطلاعاتی، جای تعجب ندارد که اجزای چنین جامعه ای از جنس اطلاعات باشند یعنی منطقه و شهر اطلاعاتی، خود از عناصر آمیخته به اطلاعات تشکیل شده اند. اگر اجزای اصلی یک شهر را معماری، سازه، حمل و نقل و تاسیسات و زیر ساخت شهری در نظر بگیریم، شهر اطلاعاتی به شهری اطلاق می شود که اجزایش به کمک ارتباطات و فناوری اطلاعات بنیان گذاری شده اند تا شهروندان در هر لحظه بتوانند بین شیوه های گوناگون ارائه و یا استفاده از کالا و خدمات بهترین را انتخاب کنند.
شاید تصور گردد که هنوز برای بحث کردن از مناطق و شهرهایی که به صورت کاملاً مجازی باشند زود باشد اما هم اکنون با نگاهی به دنیای اینترنت و دیدن برخی جوامع مجازی می توان تصوری از چشم انداز رو به رشد موضوع داشت. با این وجود مقاله حاضر تا این حد وارد فضای مجازی نمی گردد و با در نظر گرفتن چنین چشم اندازی از موضوع، به قول معروف موضوع را بر روی همین زمین بررسی و جستجو می نماید. طی سمینارها و نشست های متعدد اهداف زیر به عنوان هدف های جدید سازگار با شرایط متحول اقتصادی و اجتماعی برای نو شهرهای آینده تعیین شدند:
۱) آزادی و فرصت کافی برای انتخاب
۲) حرکت و دسترسی آسان، ارتباطات مناسب
۳) توازن و تنوع
۴) یک شهر جاذب و گیرا
۵) آگاهی و مشارکت همگانی
۶) استفاده موثر و خلاقانه از منابع
ملاحظه می شود که به موازات تغییر و تحول در شئون اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زندگی بشر قرن بیستم و مطرح شدن نیازهای جدید الگوی کالبدی شهرها، به خصوص در مواردی که برنامه ریزان، شهر سازان و معماران در مواجهه با ایجاد یک شهر جدید قرار می گیرند چگونه دگرگون می شود و چون آیینه ای صادق حقایق جاری در شریان هستی را در خود منعکس می کند. در این کار سعی شده است به معرفی مناطق خلاق و یادگیرنده با تاکید بر مهم ترین اجزای این مناطق یعنی شهرهای هوشمند پرداخته و ضمن معرفی اجزا و اصول آن تاثیر آن بر روند توسعه مناطق مورد بررسی قرار بگیرد.
تعریف شهر هوشمند
شهر هوشمند عبارت از شهری است که اداره امور شهروندان شامل خدمات و سرویس های دولتی و سازمان های بخش خصوصی به صورت بر خط (online) و به طور شبانه روزی، در هفت روز هفته با کیفیت و ضریب ایمنی بالا با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن انجام می شود. به این ترتیب دیگر نیازی به حرکت فیزیکی شهروندان برای دسترسی به خدمات دولت و نهادهای خصوصی نیست. شهر اطلاعاتی یا شهر هوشمند، عصر اطلاعات و انقلاب دیجیتال حجم عظیمی از تکنولوژی با سیم و بدون سیم می باشد که زمینه های گسترده ای برای سرویس های الکترونیکی فراوان است. به تاثیر از این سرویس های الکترونیکی فعالیت هایی نظیر روابط اجتماعی، امنیت، بهداشت، آموزش، شیوه های اشتغال جدید مثل کار از راه دور، خرید و فروش، بانکداری، حکومت شهری، مدیریت شهری، شهر سازی، سیستم حمل و نقل هوشمند به وقوع می پیوندد.
زندگی در شهر هوشمند
«شهر الکترونیک»، «شهر هوشمند»، «شهر مجازی» و ... واژه هایی هستند که «شهروند الکترونیک» را به دنیای جدید و زندگی در شهرهای مدرن، دعوت می کنند، شهری که در آن می توان به طور آن لاین خرید کرد، حساب های خود را آن لاین پرداخت کرد، آن لاین جلسه برگزار کرد و حتی آن لاین سفر کرد. شهر الکترونیک ما را از دنیای یک بعدی شهرهای سنتی و امروزی، به دنیای دو بعدی می برد که دستاورد فناوری های نوین اطلاعات و ارتباطات دنیای اینترنتی است.
شهر هوشمند، شهری ۲۴ ساعته است که امور شهری در تمام شبانه روز در آن جریان دارد. شهروندان می توانند از طریق اینترنت، در هر زمان و هر مکان به اطلاعات و خدمات آموزشی، تفریحی، تجاری، اداری، بهداشتی و ... مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.
در شهر الکترونیک، پلیس همیشه در دسترس است. شهروندان می توانند ناامنی های به وجود آمده را گزارش دهند تا در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرد. وقتی اکثر کارهای روزمره را بتوان از طریق اینترنت و در منزل انجام داد زندگی بسیار راحت تر خواهد شد. از آنجا که رفت وآمدهای شهری در شهر الکترونیک به حداقل می رسد، تاثیرات مخرب وسایل نقلیه بر محیط زیست نیز کاهش می یابد و محیطی زیباتر و طبیعی تر برای زندگی شهروندان به وجود خواهد آمد. «کارت های هوشمند»، «بانکداری الکترونیک»، «آموزش الکترونیک»، «سلامت الکترونیک»، «تجارت الکترونیک»، «دولت الکترونیک» و ... واژه هایی هستند که هر روزه به گوش ما می رسند، اما تمام این ها وقتی در شهری واحد کنار هم جمع می شوند، «شهر الکترونیک» را به وجود می آورند. ارائه خدمات با سرعت و کارایی بالا در حوزه شهر، هم زمان با کاهش هزینه ها و ترافیک، آلودگی ها و ... در شهر الکترونیک متصور است. فراهم آوردن زیرساخت های ارتباطی، شبکه افزار، نرم افزار، انسان افزار، زیرساخت های امنیتی و توسعه نهادهای اطلاعاتی از جمله پیش زمینه های ایجاد شهر الکترونیک است. شهرها، بر حسب میزان استفاده از خدمات الکترونیک طبقه بندی می شوند. در برخی مناطق دنیا نظیر آمریکا، نمونه های موفقی از شهرهای الکترونیک وجود دارد. ایجاد شهرهای هوشمند یکی از مهم ترین اهداف فناوری اطلاعات است که شهرداری ها نقش عمده ای در تحقق آن دارند. با توجه به گسترش روز افزون تکنولوژی و افزایش نیازهای انسان و پیچیدگی مشکلات بشری شهر هوشمند واقعیت شهرهای فرداست، و اگر ایجاد آن را به آینده موکول کنیم قطعاً نیازمند پرداخت هزینه های گزاف هستیم.
در این شهر الکترونیکی ادارات دیجیتالی جایگزین ادارات فیزیکی می شوند و سازمان ها و دستگاه هایی همچون شهرداری، حمل و نقل عمومی، سازمان آب منطقه ای و... بیشتر خدمات خود را به صورت مجازی و یا با استفاده از امکاناتی که ICT در اختیار آنان قرار می دهد به مشترکین و مشتریان خود ارائه می دهند. در یک شهر هوشمند، کلیه اطلاعات و خدمات به صورت الکترونیک به مردم ارائه می شود. در حال حاضر نمونه های چندانی از شهرهای تمام هوشمند در جهان وجود ندارد. همان طوری که تصور وجود شهری که به طور کامل از وجود رایانه و خدمات الکترونیک بی بهره باشد، تقریباً غیر ممکن است. همچنان که قبلاً اشاره شد اکنون شهرها بر حسب میزان استفاده از خدمات الکترونیک طبقه بندی می شوند در برخی از مناطق دنیا مثل امریکا نمونه های موفقی از شهرهای الکترونیک وجود دارند. ایجاد شهرهای الکترونیک یکی از مهم ترین اهداف فناوری اطلاعات است. ایجاد شهرهای الکترونیک فواید زیادی به دنبال دارد که از مهم ترین آنها می توان به کاهش هزینه، افزایش درآمدها، افزایش کیفیت خدمات، کاهش زمان دسترسی به خدمات و بالا بردن میزان دسترسی به خدمات اشاره کرد. کاهش میزان آلودگی هوا و ترافیک و همچنین شفاف کردن اطلاعات و مراحل و انجام خدمات و قوانین و جلوگیری از اعمال سلیقه کارمندان از دیگر مزایای شهر الکترونیک است. اساس شهر الکترونیک بهره گیری از رسانه های الکترونیکی و بهره وری از اینترنت در جهت کمک به تسهیل امور شهروندان است.
تاریخچه شهرهای الکترونیک
در مورد تاریخچه شکل گیری شهرهای الکترونیکی و اینترنتی باید به پروژه های توسعه فن آوری اطلاعات که نیازمند تاسیس شهرهای اینترنتی بود، اشاره کرد که اولین آن در سال ۱۹۹۲ با پروژه IT۲۰۰۰ سنگاپور شروع شد و در سال ۱۹۹۳ با ایجاد زیرساخت ملی کره جنوبی و آمریکا به مرحله جدیدی رسید، پروژه مهمی که تسریع پیدایش شهرهای اینترنتی را به دنبال داشت، قانون پایه S&W بود که در سال ۱۹۹۵ در ژاپن به تصویب رسید، از طرف دیگر در اینجا باید از پروژه سنگاپور واحد، جامعه اطلاعاتی انگلستان و پروژه سه میلیون نفر کاربر اینترنت تایوان در سال ۱۹۹۶ به عنوان مراحل جدید توسعه در تاریخ ICT نام برد. در حالی که پروژه فن آوری اطلاعات و آموزش در سنگاپور، چارچوب کلی دولت الکترونیک در آمریکا و زیرساخت ملی تایوان از شرایط مهم زمینه ساز شهرهای اینترنتی بوده اند، بنابراین زمان پیدایش شهرهای الکترونیکی و اینترنتی را از سال ۱۹۹۷ به بعد دانست. در حال حاضر آمریکا با بیش از ۲۰۰۰ شهر اینترنتی و با برنامه ای مبنی بر ایجاد ۲۰۰۰ شهر دیگر، حرکت گسترده ای را در این زمینه انجام داده است. البته کشورهای دیگری مثل کانادا، انگلستان، آلمان، کره جنوبی و چین از پیشروان توسعه شهرهای اینترنتی هستند.
مناطق هوشمند
با توجه به روند توسعه شهرها و تبدیل آن ها به مترو پلیس ها، شهرهای بزرگ به شکل چند مرکزی در آمده اند. به این ترتیب این شهرها به عنوان منطقه شهری شناخته می شوند که بعضی از آن ها مراکز جدید توسعه های موفق اقتصادی اند (به عنوان مثال در آسیا و خصوصاً در چین). در شکل دیگر توسعه شهری، مجموعه ای از شهرها به هم پیوسته و متروپل های شهری را به وجود می آورند. ما شاهد شکل گیری شبکه های مناطق کلان شهری می باشیم که با توجه به ساختارهای فرهنگی دارای عملکردهای متفاوت می باشند. به این ترتیب در دهه های اخیر به منطقه و برنامه ریزی منطقه ای توجه ویژه ای شده است و سیاست های منطقه ای به دنبال رقابت پذیری های منطقه ای و برای حل چالش هایی مانند؛ اختلافات اقتصادی و اجتماعی بعد از روند توسعه، بازسازی های ناشی از جهانی سازی، انقلاب های فناوری و توسعه اقتصادی. اجتماعی دانش محور مطرح شده اند.
اهداف منطقه هوشمند نیز شامل موارد زیر می باشد؛
۱) بررسی تغییرات جمعیتی و اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن بر قابلیت مقایسه منطقه ای
۲) توسعه و بررسی روش های خلاق برای گسترش زندگی کاری و توانایی کاری
۳) انتقال تجربه های موفق مدیریت فرصت ها به منظور ایجاد شبکه های منطقه ای
۴) ایجاد آگاهی و دسترسی آزاد به اطلاعات برای تمام فعالان مربوطه
ابعاد مورد توجه در شهرهای هوشمند انسان، اجتماع و هوش مصنوعی (زیر ساختارهای ارتباطی، فضاهای دیجیتالی و روش های حل مسائل با کمک مردم) است. به این ترتیب شاهد تعامل پویایی میان این فاکتورها خواهیم بود که از کنش و واکنش میان آن ها اصول این شهرها شکل می گیرند. به این ترتیب اصطلاح شهر هوشمند، سرزمینی است با ویژگی های زیر:
۱) فعالیت های متمرکز بر دانش (دانش توسعه یافته)
۲) مشارکت های اجتماعی در فعالیت های روزمره که با استفاده از دانش کاربرد آن به روز می شود
۳) زیرساخت های ارتباطی توسعه یافته، فضاهای دیجیتالی و ابزارهای مدیریتی دانش محور و مبتنی بر خلاقیت
۴) توانایی ذاتی به منظور به کارگیری خلاقیت و مدیریت در مورد مسائلی که برای اولین بار مطرح می شوند.
از دولت شهر تا دولت شهر هوشمند
زمانی در گذشته به دلیل سادگی و نبود پیچیدگی در ساختارهای حاکمیتی و خدماتی دولت شهرها با ارایه خدماتی و اجرائیاتی زندگی بهتر را برای شهروندان خود فراهم می کردند، همان طور که گیدنز در تعریف دولت ملی می گوید «در واقع دولت به یک دستگاه سیاسی اطلاق می شود که در محدوده مرزهای یک قلمرو سرزمینی مشخص حق حاکمیت دارد می تواند از ادعای حاکمیت خود با کنترل قدرت نظامی پشتیبانی کند و شهر وندانش احساس مثبت تعهد نسبت به هویت ملی آن دارند.» اما نوآوری، یادگیرندگی (فراگیری) و هوشمندی که می توان آن را تولید، تبادل، فراوری و پردازش اطلاعات دانست، مدیوم های زندگی شهری را تغییر داده اند بطوریکه بالتبع این تغییرات مهم ترین شاخص توسعه هر کشور و دولت بر اساس میزان تولید، امکان توزیع و مصرف اطلاعات ارزیابی می شود.
که در این وضعیت توجه به توسعه در سطوح مختلف محلی، منطقه ای و ملی نیز شدیداً به وجود و رشد اطلاعات و فضاهایی که بستر شکل گیری این پیشرفت های تکنولوژیکی و اطلاعاتی باشد نیاز دارد؛ و شاید بالاجبار به این گفتهی دکتر علی اکبر جلالی دست یابیم که شهر الکترونیک واقعیت شهرهای فرداست شناخت شهر الکترونیک از دو جنبه اهمیت شهر الکترونیک (هوشمند) از بعد فیزیکی و افراد فنی از بعد ابزاری و از سوی دیگر معنا و مفهوم این پدیده حایز اهمیت است. از لحاظ لغوی ارایه دسترسی الکترونیکی شهروندان به شهرداری و اماکن مختلف شهری به صورت شبانه روزی و هفت روز هفته به شیوه ای ثابت، قابل اطمینان، امن و محرمانه تعریف شهر الکترونیک را شرح می دهد.
اما شهرهای هوشمند یا الکترونیک محدوده های هویت یافته یادگیری و خلاقیتاند که ابتکار و خلاقیت را به شکل کاربردی برای جمعیت شهری، نهادهایی که تولید دانش می کنند و زیر ساخته ای دیجیتالی که به منظور ارتباطات و مدیریت دانش شکل گرفته اند به کار می برد. اما قبل از شرح و نمایه ای از شهر الکترونیک (هوشمند) باید گفت که در بسیاری از مواقع مفهوم شهر مجازی (Virtual city) از مفاهیمی که در سالیان اخیر به شدت به کار برده شده است با مفهوم شهر الکترونیک و دولتی الکترونیک خلط گردیده و مخاطب در تفکیک این دو مفهوم به شدت دچار سردرگمی گردیده است. «شهر مجازی شهری است که تمام ظرفیت های آن امکان تبدیل به فرآیند اطلاعاتی را دارا باشد و بتواند به فضای مجازی منتقل گردند.» حال آنکه در شهر الکترونیک (هوشمند) بیشتر به مفهوم ارایه خدمات الکترونیک در حوزه یک شهر پرداخته می شود. «در بحث واقعیت مجازی (Virtual Reality) ما با اثر ذات روبرو هستیم نه با خود ذات بنابراین تلاش بر نزدیک کردن مجاز به واقعیت و کسانی که در صنعت مجازی سازی کار می کنند با فعال کردن سنسورها و تامین ابعاد گوناگون در صدد حذف مرزهای میان واقعیت و مجاز هستند جهان مجازی اثر جهان واقعی و در واقع بازنمایی واقعیت جهان واقعی است. بنا بر این وقتی می گوییم شهر مجازی با محتوای اثر ذات و پیامدهایی که در این فضای روبرو هستیم.
ایده شهر هوشمند که تا اواسط دهه ۱۹۸۰ که ژاپنی ها شهر علم (کان سایی) را در کشور خودشان ایجاد کردند و استرالیایی ها شهر چند عملکردی (MFP) را در اواخر دهه ۱۹۸۰ در آدلاید بنا کردند، ایده ای ناشناخته بود. اما نخستین پروژه شهر هوشمند دنیا که قرار است در مالتا نزدیکی ایتالیا راه اندازی شود، در نمایشگاه جیتکس ۲۷۰۰ دوبی کلید خورد ساخت این شهر هوشمند که پس از فراهم کردن امکانات و زیر ساخت های مورد نیاز قرار است راه اندازی شود مبتنی بر توسعه ساختارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات است. باید گفت شهرهای هوشمند کالبد شهرها را نیز از ابعاد گوناگون دگرگون خواهد کرد. تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات باعث کاهش سفرهای کاری و عدم نیاز مراجعه کارمندان به محل کار به صورت روزانه خواهد شد، در نتیجه این مساله باعث کاهش حجم ترافیک، کاهش آلودگی و عدم نیاز به ساخت راه های بیشتر خواهد شد. این امر باعث کاهش نیاز به فضاهای اداری، عدم نیاز به هم جواری فضای کار و سکونت، عدم نیاز به استفاده از اتومبیل، کاهش تراکم و ازدحام به خصوص در بخش مرکزی شهرها و ...خواهد شد.» علاوه بر آن تجارت از راه دور، بانکداری الکترونیک آموزش از راه دور و کار از راه دور حیات و کالبد شهرها را از ابعاد گوناگون دگرگون خواهد ساخت. «بنا بر این در شهر عصر اطلاعات می توان شخص را چنان هوشمند ساخت که بر استبداد فضا یا موانعی که فضا برای انسان در زمینه های مختلف به وجود می آورد، فائق آمد.» در کنار مزایای شهر هوشمند استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات با کاهش برخوردهای چهره به چهره، کاهش ارتباطات اجتماعی رو در رو، تعاملات اجتماعی، افسردگی، کم تحرکی، فاصله انسان ها از همدیگر و ... می شود. «مفهوم شهر هوشمند بر ساختاری دلالت دارد که فناوری ارتباطات از راه دور به آن حیات می بخشد در این شهر ارتباطات حقیقی و واقعی عمدتاً مجازی می شوند.» تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات معنای فضا و ویژگی های قدرت را تغییر داده است. امروزه این واقعیت پذیرفته شده است که کشورهایی که در زمینه اطلاعات و فناوری های نوین گام های بیشتری برداشته اند.
از نظر اقتصادی و در عرصه ملی و بین المللی نیز یک روند روبه جلو را طی کردهاند.
اصول شهر نشینی هوشمند
اصول شهر نشینی هوشمند (PIU) یک تئوری برنامه ریزی شهری است که مجموعه ای از اصول مورد نظر را به منظور هدایت به سوی تنظیم و فرموله کردن برنامه شهر و طراحی شهری ترکیب می کند این اصول در نظر دارد تنوع برنامه ریزی شهری و دخالت های مدیریتی را با شرایط وفق داده و کامل نماید این اصول شامل پایداری زیست محیطی، بقای میراث و سنت، تکنولوژی متناسب و کارا، کارایی زیر ساختها، ارزیابی اجتماعی، توسعه حمل و نقل محور، یکپارچگی منطقهای، مکان سازی، مقیاس و ابعاد انسانی و تمامیت و درستی بنیادی می شود.
به عنوان مثال اصل پایداری زیست محیطی یا به عبارتی تعادل با طبیعت بر تعادل در استفاده از منابع طبیعی تاکید کرده و اهمیت و یژه ای به ارزیابی های زیست محیطی می دهد از آنجایی که تشریح هر یک از این اصول شهرنشینی هوشمند خود مجالی بیشتر می طلبد ذکر عناوین اصول مورد نظر تنها به صورت خلاصه مفید خواهد بود.
۱) اصل تعادل با طبیعت
۲) اصل تعادل باسنت
۳) اصل فناوری در خور و مناسب
۴) اصل خوش مشربی
مکانی برای افراد
مکانی برای دوستی
مکانی برای صمیمیت خانوادگی
مکانی برای همسایگی
مکانی برای اجتماعات
مکانی برای پهنه شهری
۵) اصل بهینه بودن
۶) اصل مقیاس انسانی
۷) اصل پرورش دهندگی فرصت ها
۸) اصل یکپارچگی منطقه ای
۹) اصل حرکت متعادل
۱۰) اصل یکپارچگی نهادی
اهداف مناطق هوشمند
با توجه به روند توسعه شهرها و تبدیل آن ها به مترو پلیس ها، شهرهای بزرگ به شکل چند مرکزی در آمده اند به این ترتیب این شهرها به عنوان منطقه شهری شناخته می شوند که بعضی از آن ها مراکز جدید توسعههای موفق اقتصادی اند. اهداف منطقه هوشمند نیز شامل موارد ذیل است:
۱) بررسی تغییرات جمعیتی و اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن بر قابلیت مقایسه منطقه ای
۲) توسعه و بررسی روش های خلاق برای گسترش زندگی کاری و توانایی کاری
۳) انتقال تجربه های موفق مدیریت فرصت ها به منظور ایجاد شبکه های منطقه ای
۴) ایجاد آگاهی و دسترس آزاد به اطلاعات برای تمام فعالان مربوطه
ابعاد شهر هوشمند
همچنان که قبلاً نیز شرحی کوتاه نگارش شد «ابعاد مورد توجه در شهر در شهرهای هوشمند انسان، اجتماع و هوش مصنوعی، زیر ساخته ای ارتباطی، فضاهای دیجیتالی و روش های حل مسایل با کمک مردم است به این ترتیب شاهد تعامل پویایی میان این فاکتورها خواهیم بود که از کنش و واکنش میان آن ها اصول این شهرها شکل می گیرند. به این ترتیب اصطلاح شهر هوشمند سرزمینی است با ویژگی های زیر:
۱) فعالیت های متمرکز بردانش (دانش توسعه یافته(
۲) مشارکت های اجتماعی در فعالیت های روزمره که با استفاده از دانش کاربرد آن به روز می شود.
۳) زیر ساخته ای ارتباطی توسعه یافته، فضاهای دیجیتالی و ابزارهای مدیریتی دانش محور و مبتنی بر خلاقیت.
۴) توانایی ذاتی به منظور کارگیری خلاقیت و مدیریت در مورد مسایلی که برای اولین بار مطرح می شوند.
شهرسازی الکترونیک
به طور کلی اجرای طرح شهر هوشمند به این معناست که تمام خدمات مورد نیاز ساکنان از طریق شبکه های اطلاع رسانی تامین شود. به این ترتیب دیگر نیازی به حرکت فیزیکی شهروندان برای دسترسی به خدمات دولت و نهادهای خصوصی نیست. به بیانی دیگر ادارات دیجیتالی جایگزین ادارات فیزیکی می شوند و سازمان ها و دستگاه هایی همچون شهرداری، حمل و نقل عمومی و سازمان آب منطقه ای، خدمات خود را به صورت مجازی در اختیار مشترکین و مشتریان خود قرار می دهند. برای مثال فردی که به دنبال ساخت ساختمان و متقاضی دریافت مجوز از شهرداری است پس از ورود به شبکه اطلاع رسانی شهرداری، خدمات مورد نیاز خود به همراه مشخصات زمین تحت مالکیت و ساختمان دلخواه خود را وارد شبکه می کند. سپس شهرداری الکترونیک براساس استانداردهای موجود، میزان مساحت قابل ساخت و طبقات ساختمان را به متقاضی اعلام می کند و در نهایت فرد متقاضی براساس مجوز شهرداری با ورود به شبکه مهندسان مشاور با یکی از شرکت های مشاور بر اساس طرح و قیمت مناسب به توافق می رسد. در این مرحله، متقاضی حتی قادر است طرح ارائه شده از سوی مهندس مشاور را به صورت سه بعدی روی صفحه نمایشگر مشاهده و اصلاحات دلخواه خود را اعمال کند. این طرح پس از تایید از سوی شهرداری الکترونیک و صدور مجوز با ورود به شبکه امور پیمانکاران و با انتخاب بهترین پیشنهاد از لحاظ قیمت به مرحله عقد قرارداد رسیده و سپس به اجرا درمی آید. حتی ارائه گزارش کار از سوی پیمانکار به کارفرما نیز می تواند از طریق شبکه صورت پذیرد. کل این فرایند در شبکه هوشمند می تواند در کمتر از ۲ ساعت به پایان رسد، در حالی که در شرایط عادی در شهر تهران مراحل یاد شده به ۱ تا ۲ سال زمان نیاز دارد و طبق آماری که همیشه از سوی مسئولان شهرداری منتشر می شود، بیش ترین آمار مراجعه مردم به شهرداری تهران در رابطه با مسایل شهرسازی است که در واقع با استناد به سخنان شهردار تهران بیشترین نارضایتی هم در این حوزه وجود دارد، در شهر هوشمند بروکراسی اداری به نحوی بسیار چشمگیر کاهش می یابد و میزان رضایتمندی مردم نیز متقابلاً افزایش خواهد یافت. ضمن اینکه در سایه کاهش هزینه های اداری فضای جدید در جهت اشتغال زایی ایجاد می شود.
امروزه، اگر کسی در شهر مجازی تصمیم به اجرای پروژه ای صنعتی داشته باشد، کاری را که مهندسان مشاور در شهرهای حقیقی برای یافتن بهترین نقطه برای احداث کارخانه، ظرف یک سال انجام می دهند در کوتاه ترین زمان ممکن، اطلاعات مربوط به نزدیک ترین گسل، مسیل، طوفان ها، جنس خاک، شیب زمین، گاز، لوله های آب، کابل های برق، و مترو، فاضلاب و سایر اطلاعات زیرزمینی را به دست می آورند. در شهر هوشمند، علاوه بر اینکه شهروندان در شهر مجازی و در وزارتخانه ها و سازمان های الکترونیک حرکت می کنند، قادرند خدمات جاری خود را همچون خریده ای روزمره از طریق شبکه انجام دهند.
شهروند الکترونیک
با تمام این مسائل، در نهایت این «شهروند الکترونیک» است که باید در این شهر زندگی کند. شهروند الکترونیکی فردی است که با اطلاعات آشنایی داشته باشد و بتواند از خدمات شهر الکترونیک استفاده کند. شهر هوشمند در جهان در شهرهای هوشمند شهرهای برحسب میزان استفاده از خدمات الکترونیکی طبقه بندی می شوند، سامانه های کنترل تطبیقی یا هوشمند چراغ های راهنمایی تقاطع ها (ITS). مجموعه ای از به کار گیری فناوری های روز نظیر دوربین دیجیتال، سیستم های موقعیت یاب ماهواره ای (GPS) و الگوریتم های هوشمند مورد استفاده در کامپیوتر و... نمونه هایی از خدمات الکترونیک شهر هوشمند است. ایجاد شهرهای هوشمند که یکی از مهم ترین اهداف فناوری اطلاعات است به دلیل نوع فرآیند تصمیم گیری تند حاکم در کشورها به معنای نقش ویژه داده ها و اطلاعات اعم از دانش فنی و سرمایه در دریافت، پردازش و استفاده سریع از دانش فنی و سرمایه نمونه های موفق و بی نظیری در برخی مناطق آمریکا می توانند باشد.
یکی دیگر از شهرهای هوشمند وبی کاغذ و بی نام و نشان در آسیا را می توان ابر گذرگاه مولتی مدیا غول قرن بیست و یکمی دانست که قرار است قلب مالزی در قرن آینده باشد. این طرح زیر نظر فردی به نام آزنام شریف الدین اداره می شود. کلید این شهر هوشمند یک کارت هویت دیجیتال است در این شهر همه راه ها به کامپیوتر ختم می شود. مراکز دولتی در این شهر با کامپیوتر به هم متصل می شوند. سکنه این شهر نیز با استفاده از کارت دیجیتالی شان که همه اطلاعات شخصی مربوط به آن ها در آن ثبت شده است در دستگاه به مراکز دولتی، بانک ها، مخابرات، حمل و نقل، باشگاه ها و مراکز تفریحی دسترسی مستقیم پیدا می کنند ساکنان این شهر از طریق همین کارت به مراکز بهداشتی متصل می شوند که در آن ها از طب چینی تا پزشکی غربی و فلسفه ایورودای هندی و عطارهای بومی در دسترسشان قرار می گیرد و این یعنی اتصال بهداری های دهات به مجهزترین کلینیک های جهان. آنتورپ بزرگ ترین شهر بلژیک نیز شایستگی شهر هوشمند را دارد، تجهیزات سنجش کیفیت آب در هشت استخر با شبکه شهری آنتورپ (ماناپ) یعنی بزرگ راه اطلاعاتی فیبر نوری آنتورپ. در ارتباط است. پروژه ماناپ در سال ۱۹۹۲ آغاز کار کرد و این هنگامی بود که تله پولیس آنتورپی که بیش از این به عنوان مرکز فن آوری اطلاعات و ارتباطات شهر آنتورپ به شمار می رفت از مقامات محلی شهر تقاضا کرد تا با ساختار یک شبکه نوین موافقت کنند. ما ناپ اولین شبکه ای در دنیا است که از طریق پروتکلی تی ام (ATM) راه اندازی می شود.
اولین برنامه کار بردی در ماناپ، ارتباط تبادلات تلفنی پنج ساختمان اداری شهر با شبکه بود. در حال حاضر مکالمات تلفنی رایگان صورت می گیرد، این شبکه همچنین به امور تجاری داخلی از طریق تامین تبادل الکترونیکی داده ها (ئی دی آی) یاری می رساند. به صورتی که ارتباط بازرگانان را با دفاتر اداری مؤثرتر می سازد. سرعت بسیار بالای شبکه ماناپ کار برد ارتباطات از راه دور بهداشتی را که اکنون مورد استفاده سه بیمارستان عمومی آنتورپ است (که بیش از یک میلیون بیمار را درمان می کنند)، مهیا می سازد. ماناپ همچنین سبب ایجاد یک ارتباط کنفرانس ویدیویی می شود. مثلاً برای شخصی که دچار مشکلات شنوایی در شهر آنتورپ است این امکان را فراهم می سازد تا از طریق زبان اشاره ای و لب خوانی با شخص دیگری که دچار همین مشکل در شهر لندن است، ارتباط بر قرار کند. دو نمونه موفق شهرهای هوشمند گفته شده در سطور بالا تنها مواردی از پیشرفت جهانی و لزوم تاکید کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بر ضرورت ایجاد شهر الکترونیک بوده است به جهان فهمیده است که در عصر جدید یا به قول کاستلز عصر اطلاعاتی، شهر الکترونیک (هوشمند) ثمره توسعه دنیای اطلاعات و موج سوم الوین تافلر است. در واقع درک این موضوع که اطلاعات دیگر بخشی از توسعه نیست، بلکه استراتژی کلیدی برای توسعه است اهمیت جایگاه ایجاد شهرهای هوشمند یا الکترونیک را پیش از پیش دو چندان می کند.
شهر الکترونیک در ایران
درک اهمیت ورود فن آوری اطلاعات به کشور و جبری بودن این مسئله سبب شده در ایران نیز به این مسئله توجه شود. شهر کیش و مشهد به عنوان نمونه هایی می توانند هدف شهر الکترونیک را که همان آسان سازی رابطه انسان است را در کشور به اجرا نمایند در واقع ایجاد شهر الکترونیک می تواند کیش را به الگوی توسعه کشور تبدیل کند گر چه در این راه موانع بسیاری پیش رو دارد. پروژه شهر الکترونیک کیش به دلیل شرایط محیط گردشگری و تفریحی، نزدیکی این شهر به شهر اینترنتی دوبی، وجود افراد متخصص با وجود ابعاد کوچک می تواند به دلیل همکاری قسمت های مختلف کشور قابل اهمیت باشد. تدوین سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد نیز که با پیشنهاد شهرداری شهر مشهد و توسط پژوهشکده الکترونیک دانشگاه علم و صنعت تدوین گردیده است اولین اقدام اساسی برای ایجاد شهر الکترونیک مشهد است در این سند اقدامات اولیه و نیازهای ابتدایی برای برپایی شهر الکترونیک مشهد مشخص شده اند. همچنین چشم اندازها، راهبردها، سیاست های شهر مشهد در این رابطه تدوین شده اند تا از انجام کارهای موازی و اضافه کاری ها جلوگیری شود و تمام تلاش ها جهت رسیدن به یک شهر الکترونیک مطلوب متمرکز گردند. آدرس سایت شهر الکترونیک مشهد www.emashhad.com می باشد. در طرح های توسعه کیش برای راه اندازی شهر الکترونیک در مورد بستر سازی فرهنگی طرح هایی است که ضریب نفوذ اینترنت در کشور را که تابعی ار ضریب نفوذ تلفن و کامپیوتر شخصی است را افزایش می دهد، برنامه ای که توده کار بران برای کار با اینترنت آموزش های لازم را ببینند تا بتوانند حداکثر بهره را ببرند» طرح فرهنگی دیگر در طرح های توسعه کیش تشکیل گروه های تولید محتوای اینترنتی است. هزینه های طرح یا پروژه شهر هوشمند کیش دو بخش دارد، بخش اول زمانی روی می دهد که حداقل امکانات خواسته می شود و بخش دوم مربوط به زمان حد ایده آل طرح است فعلاً در حال حاضر نیز به دلیل صرف مطالعه بودن این پروژه هزینه ای بر آورد نشده است. برای جزیره قشم نیز نقشه یک بیست و پنج هزارم جزیره، شامل ۱۶۹ لایه اطلاعاتی و نقشه یک دو هزارم با دقت هندسی بسیار بالا ترسیم شد بطوریکه توان تشخیص تمام چیزهای موجود در سطح زمین به فاصله ۲۰ در ۲۰ سانتی متر را دارد و با نقشه موجود می توان علاوه بر مکان یابی، امور اداری را نیز به نحو مطلوبی به انجام رساند اما اگر کلیت طرح را ۱۰۰ فرض کنیم فقط ۱۰ درصد آن به مرحله اجرا رسیده است. نحوه اجرای طرح و تعامل با ارگان ها در حیطه وظایف دستگاه های حاکمیتی جزیره قرار دارد که باید طرح را به یک ابلاغ لازم الاجرا تبدیل کند ایده ال اجرای طرح ۵ سال است و هدف نهایی ایجاد تصویر کلی از ایران دیجیتال است. بودجه این پروژه از محل بودجه خود جزیره تامین می شود و در حقیقت سازمان منطقه آزاد قشم مجری طرح است.
برای طرح جزیره هوشمند در قشم از پیشرفته ترین الگوها در اروپا و آسیا و آمریکا و به خصوص کانادا و آخرین فناوری روز دنیا استفاده شده است. مکان یابی فاز اول پروژه جزیره هوشمند در ایران بود که امکان موقعیت یابی و تعین سرعت را به وجود می آورد که می توان آن را سخت ترین و پر هزینه ترین فاز دانست، مراحل بعد براساس سیستم های نرم افزاری است همچون پیدا کردن کوتاه ترین مسیر یا پیدا کردن نزدیک ترین مراکز همچون اورژانس، آتش نشانی و ... است. اما تا به حال عمده فعالیت ها در زمینه احداث شهر الکترونیکی در کشورمان در زمینه طراحی مهندسی تدوین و ایجاد ساختارهای اجرایی و عملیاتی بوده است. شهر الکترونیکی در کشور طرحی جامع است که بهره برداری کامل آن در سال ۱۳۸۳ ممکن می شود و تشکیل از طرح های کوچک تر متنوع است که همگی در ساختار طرح جامع به هم مرتبط شده اند. این ساختار دارای ۳ لایه است لایه اول مربوط به طرح پلات فرم است که از پلات فرم مخابراتی تا بستر ارائه خدمات اداری و دولتی شهر الکترونیک را در بر می گیرد و نتیجه آن طراحی های عمومی و مهندسی برای اجرای سایر طرح ها است.
بخش دوم طرح ها مربوط به تاسیسات و تسهیلات فناوری اطلاعات است که از مراکز خدمات رسانی اینترنتی تا ساخت محیط های تعامل الکترونیکی روی وب را در بر می گیرد و بخش نهایی طرح ها، طرح های ارایه خدمات است که طی آن خدمات مختلف از اطلاع رسانی تا خدمات مجازی با استفاده از تاسیسات ایجاد شده به مشتریان ارایه می شود. در حال حاضر دو طرح پلان فرم مخابراتی و مراکز داده ای جزیره کیش در حال اجرا است و چهار طرح تاسیساتی به مرحله اجرا رسیده است. برای تحقق طرح شهر هوشمند باید مرکزی وجود داشته باشد که تمامی فعالیت ها را هماهنگ سازد و در کنار هم قرار دهد که این مرکز وجود دارد اما هنوز کار خود را به صورت جدی آغاز نکرده است در واقع برای تحقق طرح های شهر الکترونیک باید الگوی اجرا و روش پیاده سازی بومی آن تدوین گردد. از این رو در اجرای این طرح با مقابله با چنبره ای از مشکلات چشم انداز نوید بخشی را برای آن رقم زد.
مزایای مدیریت شهری الکترونیک
۱) افزایش کارایی، اثربخشی و صرفه جویی در مدیریت شهری
۲) آسایش و رفاه شهروندان در دسترسی به خدمات شهری و مشارکت بیشتر آن ها در امور شهری
۳) انتشار سریع اطلاعات و هماهنگی بیشتر بین واحدهای اصلی و فرعی سازمان های شهری و کمک به اجرای وظایف شهرداری همانند توسعه زیر ساختار شبکه، فرهنگ، امور آموزشی و اجتماعی
۴) فن آوری اطلاعات به تامین اطلاعات لازم برای تصمیم گیری مدیران شهری سرعت و دقت می بخشد
۵) با تغییر تکنولوژی اطلاعات نیاز به مدیران میانی و واحدهای ستادی برای جمع آوری، تجزیه و تحلیل، گزارش دهی و تفسیر داده برای مدیران ارشد اجرایی کاهش می یابد همچنین به کارکنان سطوح پایین نیاز کمتری خواهد بود.
۶) تحقق حکمرانی شهری مطلوب :افزایش پاسخگویی، شفافیت، مدیریت مشارکتی، عدالت اجتماعی و دیگر شاخص ها در مدیریت شهری
۷) بوروکراسی زدایی، تمرکز زدایی، ساده سازی فرایندها و رویه ها در سازمان مدیریت شهری
۸) کاهش ترافیک شهری و آلودگی هوا، صرفه جویی در وقت و انرژی (حفظ محیط زیست در راستای توسعه پایدار شهری)
۹) طراحی، بهینه سازی و مدیریت سیستم های ترافیک و شبکه حمل و نقل، مدیریت بحران و سوانح شهری و طراحی توسعه شهری
۱۰) کارکنان دانشی و کار دانشی، جایگزین وظائف ساده، تکراری و دفتری متداول در بوروکراسی کاغذ محور مدیریت شهری می شود.
نیاز به ایجاد شهر الکترونیک
مشکل تردد در کلان شهرها با وجود جمعیت های بزرگ نیاز به ایجاد فرا شهرها یا شهر مجازی را ضروری می کند؛ چرا که اگر شهروندان همه خواسته های خود را با رفت و آمد انجام دهند ترافیک سنگینی در شهر ایجاد می شود که هم باعث تخریب محیط زیست می شود و هم بهداشت سلامت و روان شهروند را به مخاطره می اندازد. شهر مجازی، شهری است که تمام ظرفیت های آن امکان تبدیل به فرآیند اطلاعاتی را دارا باشد و بتواند به فضای مجازی منتقل کند. خط مشی های شهر مجازی به موضوع ترددهای بین شهری به این صورت نگاه می کند که آیا امکان انتقال به فضای مجازی را دارد و آیا این فرآیندها با کلیک موس امکان پذیراست؟
ازدحام و تراکم جمعیت های بزرگ و تفاوت جمعیت شب و روز در شهرهای بزرگ، همراه با آلودگی گسترده نور، صدا، هوا و فضا و مسئله ترافیک و زمان، منشاء یافتن چاره ای برای کاهش آلام ناشی از زندگی در این گونه شهرها شده است. مهم ترین مسئله در این شهرها حرکت جمعیت است. حرکت جمعیت اعم از حرکت با وسیله نقلیه و یا ازدحام جمعیت در مراکز فروش و خدمات اداری و رفاهی شهر، علت اصلی بسیاری از «مسائل شهری» اعم از مسائل انسانی شهری و یا حوادث و سوانح شهری در شهرهای بزرگ می باشد. با ظهور صنعت هم زمان ارتباطات، کامپیوتر و به دنبال آن ارتباطات شبکه ای در قالب اینترنت فضای جدیدی برای شهر به وجود آمد که از آن تعبیر به «شهر مجازی» می شود. ظهور شهر مجازی در درجه اول موجب کاهش «حرکت جمعیت» در شهر واقعی و در درجه بعدی «فضاهای هم زمان» را بدون فرسایش و اصطکاک با یک هندسه موازی امکان پذیر می سازد. در واقع دو فضائی شدن شهر در فضای واقعی و فضای مجازی، نوعی «مدیریت کنترل حرکت جمعیت شهری» محسوب می شود که تلاش می کند با عقلانی کردن روند حرکت جمعیت شهر آرام تر، کم هزینه تر و برخوردار از امنیت شهری و امنیت روانی شهروندان را فراهم کند. در شهر مجازی، خدمات اطلاعاتی بدون هیچ محدودیت زمانی و مکانی انجام می شود. مفهوم شهر و دولت مقید به ساعت کار اداری، تبدیل به شهر و دولت ۲۴ ساعته در هفت روز هفته می شود و شهروندان در همه ساعات و دقایق روز امکان بهره مندی از خدمات دولتی و شهری را خواهند داشت. در این فضای جدید دیگر مفهوم باز کردن و بستن دروازه شهر و یا تقسیمات شهری بر اساس میدان، خیابان و کوچه و یا اساساً معماری مبتنی بر مکان محوری به پایان می رسد، بلکه معماری فضای مجازی مبتنی بر تغییر تکنولوژیکی زمان و مکان است و ساخت های قابل دسترسی هم زمان برای همگان است.
نتیجه گیری
به طور کلی اجرای طرح شهر هوشمند به این معناست که تمام خدمات مورد نیاز ساکنان از طریق شبکه های اطلاع رسانی تامین شود به این ترتیب دیگر نیازی به حرکت فیزیکی شهروندان برای دسترسی به خدمات دولت و نهادهای خصوصی نیست به عبارت دیگر ادارات دیجیتالی جایگزین ادارات فیزیکی می شوند و سازمان ها و دستگاه هایی همچون شهرداری، حمل و نقل عمومی و سازمان آب منطقه ای خدمات خود را به صورت مجازی در اختیار مشترکین و مشتریان خود قرار می دهند. جهان امروز ما با توسعه فن آوری الکترونیک و ارتباطات و تاکید بر مسئله ایجاد شهرهای هوشمند مشاغل بسیاری را ایجاد کرده است که پاسخگوی نیازهای خود نیز بوده اند. کشورهای توسعه یافته امکانی را فراهم آورده اند تا دولت ها با شفاف سازی فعالیت های خود به ویژه در حوزه هایی که ارتباط مستقیم با مردم دارند، نه تنها باعث کاستن از تخلفات ناشی از ساختار غلط اداری شوند، بلکه به تسهیل زندگی شهری و در دسترس بودن خدمات ضروری کمک کند. در واقع این همان دولت الکترونیک است.
در کشور باید اساسی ترین موضوع یعنی فناوری اطلاعات در متن توسعه ملی قرار گیرد نه در حاشیه در واقع ما در مورد فناوری اطلاعات تاخیر کرده ایم و در برنامه سوم توسعه اصلاً به آن پرداخته نشده و حال به صورت مسئله ای حاشیه ای به آن توجه می شود در سازمان برنامه و بودجه سابق (پژوهشکده فعلی) هیچ سر فصل کلی در مورد فناوری اطلاعات وجود ندارد که این نشان دهنده نا آشنایی ما؛ به این موضوع است. شاید ترسیم وضعیت چند سطر بالا از زبان مرتضی دهنایی مدیر توسعه فناوری اطلاعات کیش گویای موضع ضرورت توجه به طرح های ایجاد شهر الکترونیک باشد. اما امیدواری از این جا سرچشمه می گیرد که روی دیگر طرح های فناوری اطلاعات بحث اقتصاد نوین است که دست یابی به آن برای کشوری مانند ما بسیار حیاتی است. مکانیزم های تولید ارزش افزوده در جامعه ای که براساس فناوری اطلاعات و به تبع آن مشارکت همگانی ساخته شده است با روش جاری آن فرق می کند در واقع اقتصاد جدید بر اساس نقش بیشتر دانش و فناوری شکل گرفته است و هر فعالیتی معنی جدیدی دارد. در زمینه تجارت برای مثال شاید بشود گفت که یک تاجر اطلاعات خوب کسی است که اطلاعات را درجایی قرار دهد که بیشترین ارزش افزوده را تولید کند. یعنی همان کاری که ebusiness انجام می دهد. به همین ترتیب تصور کنید که این مکانیزم تولید ارزش افزوده در تمامی فعالیت های اصلی و جانبی اقتصادی وارد شود در این صورت طبق پیش بینی های انجام شده می توان انتظار داشت که اقتصاد نوین طی دو دهه آتی حداقل ۵ برابر اقتصاد امروز دنیا، حجم پیدا کند. تمامی طرح های فناوری اطلاعات تمرینی برای مشارکت در آن اقتصاد است و در پاسخ به این پرسش که جایگاه کشورها در آن اقتصاد کجاست. بنابراین باید دید چه زمینه هایی برای تحقق این مهم ضروری است؟ آنچه که در اختیار داریم چیست؟ و تا رسیدن به حد مطلوب چقدر فاصله داریم؟
منابع در دفتر ماهنامه موجود است.
نویسنده:
اکبر ویسی کارشناس ارشد برنامه ریزی توسعه منطقه ای و مدرس دانشگاه پیام نور
آرمان قیسوندی عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
حمید قیسوندی دبیر آموزش پرورش و دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی
